Teknoloji ve işaret dili: Dijital platformlar ve yapay zeka araçlarının işaret dilleri üzerindeki etkileri

İşaret dili; kişinin kendini ifade etme istediği nedeniyle ellerini önceden belirlenmiş sembolleri kullanarak karşısındaki kişiye duygu veya düşüncelerini anlatmaktır. Bu geliştirilmiş semboller ise evrensel olmayıp her bir ülkeye ait farklı standartlar bulunmaktadır. İşaret dilleri bağlı oldukları ülkenin sözsel diline alternatif olarak oluşturulmuş dil yapıları değildir aksine aynı ülkeye ait olan sözsel ve işaret dillerin gramatik yapılarında bile farklılıklar gözlenir. Türkiye’de en son sayımda 89.000  (Vikiped, 2024) kişi işaret dili kullanıcısıdır ve bu sayı gittikçe artmakta olup işaret dili kullanıcılarının ihtiyaçlarına göre düzenlenmiş dijital projelerin önemin de artmıştır. Dijital platformlar sayesinde işaret dili kullanıcılarının işaret dilini öğrenmesi kolaylaşmış ve yayılımıyla birlikte farkındalık da artmaya başlamıştır.

İşaret dili öğrenimi ve çeviri yapma amaçlarıyla oluşturulmuş dijital platformlardan bazılarına SignSchool (SignSchoolbeta, tarih yok) ve SignIt ASL (ASL, tarih yok) olarak örnek verilebilir. Bu mobil uygulamalarda özellikle American Sign Language (ASL)’le alakalı çeşitli eğitici videolar, bilgi kartları ve egzersizler bulunmaktadır. Bu uygulamalar işaret dili öğrenenler için ulaşılır bir alternatif olmasına rağmen her işaret diline ait alıştırmalar ve etkinlikler bulunmamaktadır. Yapay zeka ile oluşturulmuş işaret dili tanıma programları da işaret dili kullanıcıları için alternatif bir uygulamadır. Bu uygulamaların içinde diyalog bulunan videolara sahip olması, görsel veri girişlerini yazılı metne veya işaret diline dönüştürebilmesi ve aynı şekilde işaret dilini de yazılı metne ya da sözel veriye dönüştürebilmesi sayesinde bu uygulamaların popülerliğini artmıştır. Bunlara örnek olarak Google'ın Yapay Zeka Projesi (Google DeepMind, tarih yok)gösterilebilir. Bu projeler gerçek zamanlı konuşmaları birbirine çevrilebildiği için işaret dili kullanıcılarıyla olan etkileşimi arttırmaktadır ancak hala bir proje olup çevirilerde bazı hataların olması olasıdır.

Bu uygulamalara bir diğer örnek olarak da Sanal Gerçeklik (VR) ve Artırılmış Gerçeklik (AR) teknolojisi kullanılarak sanal ortamda işaret dili öğrenimi veya öğretimi sağlanılabilmektedir. Herkesin ulaşabileceği bir başka uygulama ise Youtube’dur. İçerisinde ücretsiz dersler bulunmaktadır. Konuşmayı metne dönüştüren yardımcı teknoloji araçları ise metini işaret diline çevirebilmektedir. Örnek olarak Google Live Transcribe (transkriptor.com, tarih yok) ve Dragon NaturallySpeaking (Wikipedia, 2024) uygulamaları verilebilir.

İşaret dilinin yaygınlığını ve öğrenilebilirliğini arttırmak için dijital platformlarda oluşturulan uygulama ve projelerin kapsamını ve kullanımını değerlendirebilmek için bu makalede nitel analizlere, makalelerin incelenmesine ve gözlemlere başvurulmuştur. Kullanılan bu platformların gelişimi ve çoğalmasına dair bulguların araştırılması için konu üzerine yazılan çeşitli raporların özeti kullanılmıştır.

Dijital ortamlarda da teknolojinin ilerlemesiyle birlikte yayılmaya başlayan işaret dili öğrenimi ve bu dili kullananların topluma katılımını arttırmak için yapılan çalışmalardan bazıları bu makalede örneklenmiştir. İşaret dili kullanıcıları kadar bu dili kullanmayan insanlarında, kullanıcıların ihtiyaçlarının farkına varmasında ve bu dillere olan ilginin artmasını da sağlamıştır. Farkındalığın artmasıyla birlikte bu kullanıcıların iş dünyasına da katılımı sağlanmaktadır.

Aktif olarak kullanıcısı bulunan ve örnek olarak verilen dijital projelerinin birçoğu belli başlı işaret dillerinin eğitimini ve çevirisini sağlamaktadır. Örneklerde verdiğimiz projelerin birçoğu Türk işaret dili gibi kullanıcısı diğerlerine oranla daha az yaygın olan diller bazı programlarda desteklememektedir veya çevirileri sorunludur.

Sözel dillerin yanı sıra işaret dillerinin de dijital ortamlarda yaygınlığının artması işaret dili kullanıcıları ve öğrenmek isteyen bireyler için önemli birer gelişmedir. İşaret dillerinin öğrenimi ve farkındalığının yayılması da bu projelerle daha da hız bulmuştur. Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte sözel dillere oranla kullanıcısı daha az bulunan işaret dili kullanıcılar için bu gibi programların her bir işaret dilini kapsayabilecek bir projenin geliştirilebilirliği ön görülmüştür.

Referanslar: 

• ASL, S. (tarih yok). SignIT ASL. SignIT ASL: https://www.signitasl.com/?utm_source=chatgpt.com adresinden alındı

• Google DeepMind. (tarih yok). Gemini.02: https://deepmind.google/technologies/gemini/ adresinden alındı

• SignSchoolbeta. (tarih yok). SignSchoolbeta. SignSchool: https://www.signschool.com/?utm_source=chatgpt.com adresinden alındı

• transkriptor.com. (tarih yok). transkriptor: https://transkriptor.com/audio-to-text/?utm_agid=1322714883751017&utm_adgroup=&creative=&device=c&placement=&targetid=kwd-82670817160085:loc-182&matchtype=p&network=o&devicemodel=&msclkid=aa3e0cbbf232155f3f546b1c4cd2eeb2&utm_source=bing&utm_medium=cpc&utm adresinden alındı

• Vikiped. (2024, Kasım 13). Türk İşaret Dili: https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrk_%C4%B0%C5%9Faret_Dili adresinden alındı

• Wikipedia. (2024, Eylül 18). Dragon NaturallySpeaking: https://en.wikipedia.org/wiki/Dragon_NaturallySpeaking adresinden alındı